‘Ik heb het mij verkeerd herinnerd.’
– Mark Rutte (1 april 2021)
Onlangs kwam ik een foto van mijzelf tegen uit 1974.
De op het eerste oog onschuldige foto deed me denken aan de zes inmiddels legendarische woorden die voormalig premier Mark Rutte ter zelfverdediging bezigde toen hij op 1 april 2021 (geen grap) bekende dat hij niet meer wist dat hij met de verkenners had gesproken over de positie van Pieter Omzigt.
‘Ik heb het mij verkeerd herinnerd’.
Ik waag mij niet aan de politieke noch juridische context van de uitspraak van Rutte, maar toen ik mijn foto uit 1974 onder ogen kwam, leek het mij juist om ‘Ik heb het mij verkeerd herinnerd’ van een persoonlijke, niet-cynisch-psychologische kant te bespiegelen.
Sinds de confrontatie met de foto uit 1974 heb ik mij namelijk oprecht afgevraagd of het überhaupt mogelijk is om je iets verkeerd te herinneren. Ik had altijd gedacht dat het selectieve geheugen andersom werkte. Dus dat de mens geneigd is alleen het leuke te herinneren, en niet zozeer het verkeerde. Bovendien gaat het geheugen volgens mij niet alleen selectief, maar ook nog eens subjectief te werk.
De confronterende jeugdfoto uit 1974 vormde het ultieme bewijs dat ik van nature geen tegendraadse Spookrijder ben, wél dat ik het altijd van mijn levendige fantasie moest hebben. Het opblaasbootje waarin ik in verbeelding naar vervaarlijke bestemmingen roeide, kwam van de Fina, het tankstation op de Huniadijk in Rotterdam-IJsselmonde. Dat herinner ik me nog als de dag van de zomer van 1974. Het weinig heldhaftige roeien op het droge had ik echter geheel en al uit mijn geheugen gewist.
Bewust? Onbewust? Onschuldig of verkeerd?
Verkeerd herinneren is iets anders dan vergeten. Had ook gekund. Maar Mark Rutte herinnerde zich het voorval weldegelijk… niet subjectief, niet objectief, niet selectief, maar verkeerd. Mark Rutte had geroeid met de riemen die hij voorhanden had. Zijn geheugen liet hem in de steek, niemand die geloofde dat hij op het droge had geroeid.
Het liefst vergeet je natuurlijk misstappen uit het verleden, maar een foto uit 1974 liegt niet, de notulen van een vergadering in de Tweede Kamer evenmin. De Spookrijder ging een eigen leven leiden, of, beter gezegd, het imago van de Spookrijder nam in de loop der jaren een loopje met de realiteit en die pijnlijke realiteit verbleef jarenlang verborgen in een fotoalbum. Graag had ik mijzelf herinnerd als een Spookrijder avant la lettre, een rebel without a cause, een bohemien in hart en nieren, een punker pur sang. Mijn latere liefde voor non-conformisten als Bob Dylan, Jezus Christus en Arthur Rimbaud zou gemakkelijk kunnen worden verklaard aan de hand van tal voor zichzelf sprekende jeugdfoto’s, maar die éne jeufdfoto uit 1974 maakt(e) gehakt van het beeld hoe ik mijzelf had wíllen herinneren.
Een verkeerde herinnering schuurt een beetje tegen het leugentje om bestwil aan. De waarheid wordt óf een luchtige manier met de mantel der liefde bedekt, óf het wordt afgewimpeld als een verkeerde herinnering. Een charmante noodoplossing waar Mark Rutte jarenlang patent op had.
Een verkeerde herinnering impliceert spijt en rekent stiekem op begrip. Een verkeerde herinnering hoopt een onschuldige knieval onder verzachtende omstandigheden te zijn. Dat is een notendop waar het premierschap van Mark Rutte op stoelde.
Tot eenzelfde vaststelling kwam ik dus toen ik, weliswaar met terugwerkende kracht, mijn jeugdfoto uit 1974 onder ogen kwam. De herinnering wás er, het was alleen de verkeerde.
Ik kon mij het Fina-opblaasbootje haarfijn voor de geest halen, alleen plaatste mijn herinnering mij tóen als een heldhaftige zeeman op de wilde golven bij het Snoerwater in Kaatsheuvel (om mijn zus te redden, zij was immers gevangen genomen door de piraten) en zeker niet droog-roeiend aan de veilige walkant, daar waar de beste stuurlui staan.
Mark Rutte opende mijn ogen. Zijn verdediging ‘ik heb het mij verkeerd herinnerd’ is een psychologische openbaring voor de medemens die gelooft in elastisch denken, waaronder ikzelf. Met ‘ik heb het mij verkeerd herinnerd’ wordt het verleden plooibaar en kan het naar willekeur en goeddunken worden ingevuld. Of neem deze: geef 100 kinderen dezelfde kleurplaat en je krijgt 100 verschillende resultaten te zien terwijl de kleurplaat de kleurplaat is en blijft. Worden onze herinneringen misschien ook zo naar believen ingekleurd?
Daarmee heeft Mark Rutte ons geleerd hoe in het nu om te gaan met verkeerde herinneringen.
Verkeerd herinneren verdoezelt de feitelijke realiteit: de verkeerde herinnering is een romantische variabele van het verleden, de pleister op de wonde, het doekje tegen het bloeden, de aai over mijn bol van mijn moeder (die van meet af aan al wist dat haar jongste zoon bepaald geen avontuurlijk DNA had, dit in tegenstelling tot haar oudste zoon).
Verkeerd herinneren is het vierjarige jongetje in het roeibootje van de Fina dat 50 jaar na dato nog altijd op zoek is naar de juiste decorstukken.
Het jongetje heeft zichzelf verkeerd herinnerd.
